Fun facts of history: Dirk van Hogendorp in het testament van Napoleon

---

​Bij het zien van een gebouw, het horen van een naam of tijdens een gesprek poppen ze bij me op: weetjes waar je niets mee kunt, maar die wel leuk zijn om te weten. Ik noem ze ‘fun facts’, hoewel de toehoorders het vaak wat minder ‘fun’ vinden. Vandaag lees je er één op het blog! 
 
Hoewel een testament over het algemeen niet zo leuk is, vandaag toch een leuk feitje over het testament van de grote (eh, kleine) Napoleon. (Even een re-cap wie en hoe Napoleon was? Klik hierrr voor een geinig filmpje.) Bij het lezen van de titel denk je wellicht: wie was die Dirk van Hogendorp? Er zijn in Nederland veel straten en pleinen vernoemd naar een Van Hogendorp, maar helaas was dat de broer van Dirk, Gijsbert Karel. Over hem zal ik verder niet uitweiden. Ik bestudeer voor mijn scriptie namelijk de broer met wie het minder gelukkig afliep en die niet op straatnaambordjes terecht kwam. Hij kreeg een andere ereplek. Maar daarover later meer.

Dirk van Hogendorp (1761-1822) begon zijn carrière in opleiding aan de Pruisische cadettenacademie. Hij werd officier en maakte, zoals gebruikelijk was, carrière in de koloniën in Zuidoost-Azië.  Zo werd hij in 1794 opperkoopman en gezaghebber van Java’s Oosthoek, één van de belangrijkste bestuursfuncties binnen het Nederlandse koloniale bestuur. Hij had echter kritiek op dat koloniale bestuur en dat liep niet goed voor hem af. Hij werd aangeklaagd wegens corruptie en mishandeling, en vluchtte halsoverkop naar Nederland. Daar bleef hij kritisch op het beleid in Nederlands-Indië en hij sloot zich aan bij de revolutionaire patriotten die sinds 1795 aan de macht waren. Hij schreef een pleidooi aan de bestuurders in Nederland, waarin hij onder andere pleitte voor vrijheid van grondbezit voor de Javanen en vrije handel vanuit Europa naar Azië, in plaats van het monopolie van de voormalige VOC. Zo kwam hij overigens ook op mijn pad, want laat zijn boek nu precies passen in het onderwerp van mijn scriptie.
 
​
Over naar kamp Napoleon

Op zoek naar wat achtergrond informatie over deze man kwam ik tegen dat hij gehoord werd door het Nederlandse bestuur, maar dat de Europese elite in Indië niets van zijn plannen wilde weten. In 1803 werd Van Hogendorp enigszins buitenspel gezet door hem als gezant naar Sint Petersburg te sturen. Het grappige is dat hij zijn plannen over Indië daarna volledig overboord lijkt te gooien.
Het nieuwe Franse bewind dat in 1806 aantrad, vond zijn nieuwe ideeën wel belangrijk. Van Hogendorp werd teruggehaald en kreeg onder koning Lodewijk Napoleon, ook al de broer van, belangrijke posities binnen het koninkrijk Holland. Dit maakte dat hij in 1811 tot adjudant van Napoleon Bonaparte werd benoemd, bij diens bezoek aan Nederland. Later werd hij voor hem gouverneur van verschillende steden in Oost-Europa. Zoals we allemaal weten, liep het helaas niet zo goed af met Napoleon. Wat betekende dit voor het verloop van Van Hogendorps leven?
Al surfend en doorklikkend, kwam ik zo op een site terecht met het volledige (vertaalde) testament van die Napoleon Bonaparte. Het is niet echt een bescheiden testament, Napoleon blijft zichzelf, en zelfs op zijn sterfbed velt hij een laatste oordeel over iedereen. Het was dan ook een belangrijk en geliefd document bij tijdgenoten én historici: sta je erin, of krijg je nog een sneer na?
 
 
One the lucky few

Dirk van Hogendorp was Napoleon in 1814 tot het laatst toe trouw gebleven, maar probeerde daarna weer in gratie te komen bij de eerste koning Willem I van Oranje. Dit ging niet helemaal van harte en het bloed kroop waar het niet gaan kon: na de ontsnapping van Napoleon liep Dirk direct over naar Franse zijde. De nederlaag van de veldslag bij Waterloo vocht hij uit, maar in Nederland hoeft hij dan niet meer terug te keren. De vriendschap met Napoleon was gelukkig wederzijds, want die is hem op zijn sterfbed op Sint Helena niet vergeten. Dirk van Hogendorp hoort bij de lucky few:“Aan Generaal Hogendorp uit Holland, mijn aide de campe, die zich heeft teruggetrokken in Brazilië: honderdduizend francs.” Van Hogendorp is beslist niet één van de weinigen die vermeldt wordt, maar wel één van de weinige Nederlanders. Dit is wellicht een dubieuze eer voor hem, maar voor jou toch een leuke fun fact die je eens op tafel kunt gooien!  
 
Terugvallend op zijn koloniale avonturen begon Dirk van Hogendorp als balling een koffieplantage in Brazilië. Hij zou nooit meer in zijn geboorteland terugkeren. En daarom vraag ik mij nog altijd af: heeft hij die erfenis nog gekregen?